Дипломная работа: Запозичення в польській релігійній лексиці
animizm (łac. anima -
dusza) pogląd, według którego zwierzęta, rzeczy
lub zjawiska przyrody posidają dusze; właściwy pierwotnym
wierzeniom religijnym [34,35];
Chrystianizm (p.-łac.
christianismus) religia wyznana przez chrześcijan; chrześcijaństwo[34,117];
episkopalizm (łac.
episcopus – biskup, z gr. epískopos) pogląd, według którego
najwyższa władza w kościele należy do ogółu
biskupów; forma organizacji religijnej opartej na biskupach [34,196];
fideizm (łac. fides -
wiara) doktryna negująca możliwość rozumowego poznania
prawd wiary; potępiona przez Kościół[34,216];
homiletyka (gr.
homilētikós – dotyczący kazań) nauka o układaniu i
wygłaszaniu kazań[34,258];
integryzm (łac.) w Kościele
katolickim – teza głosząca nadrzędność Kościoła
w stosunku do instytucji świeckich[34,310];
katechetyka (gr.
katēchētikē – sztuka nauczania) część teologii
zajmująca się metodyką nauczania zasad wiary[34,348];
manizm (łac. manus –
duchy przodków) wierzenia i praktyki dawnych ludów, zwł.
prymitywnych związane z kultem przodków danego szczepu, rodu lub
plemienia[34,451];
preegzystencja (śrdw.-łac-
praexistentia – uprzedni byt) wiara w uprzednie istnienie kogoś lub czegoś
przed obecnym istnieniem[34,597];
religia (łac. religio)
zespół wierzeń w siły nadprzyrodne oraz związanych z
nimi obrzędów i praktyk, zasad moralnych i form organizacji społecznej
(instytucji religijnych)[34,639];
soteriologia (gr. soteria-zbawienie+lógos-słowo,
nauka) występująca w wielu religiach wiara w zbawczą rolę
czynników nadprzyrodzonzch; w teologii chrześcijańskiej –
doktryna o odkupieniu świata przez Chrystusa[34,693];
teologia (gr. theologia)
teoria Boga lub bogów powstająca na gruncie danej religii, zakładająca
prawdziwość jej twierdzeń, podejmująca jej wykład,
interpretację i obronę[34,754].
3.1.4.
Запозичення
серед назв книг для богослужбового вжитку
В польській Церкві, як і
скрізь в світі, для проведення богослужінь і літургії використовують різні книги,
молитовні збірники, древні сувої, релігійні тексти тощо. У зв‘язку з тим, що
релігія сама є свого роду запозиченням, то і більшість цих назв прийшла у мову
разом з нею.
До цієї групи відносимо
наступні слова:
antyfona (śrdw.-łac-
antiphona, z gr. antíphonos) w liturgii chrześcijańskiej – krótki
tekst modlitewny, dawniej śpiewany na przemian przez dwa chory po
wersetach psalmu, obecnie przeplatający psalmy i hymny lub występujący
samodzielnie[34,38];
Biblia (gr. biblíon,
lm. biblía - księgi) zbiór ksiąg uważanych przez Żydów
i chrześcijan za święte i natchnione przez Boga [34,78];
Ewangelia (gr. euangélion
– dobra nowina) księgi Nowego Testamentu zawierające opis życia
i naukę Chrystusa; także księgi niekanoniczne,
apokryficzne[34,205];
filakterie (p.-łac.
phylacterium – amulet, z gr. phylaktērion) zwitki pergaminowe z cytatami z
Pięcioksięgu, umieszczone w dwóch pudełkach, które
wyznawcy judaizmu przymocowują na lewym ramieniu i na czole w czasie modłów[34,217];
homilia (gr. homilia) rodzaj
kazania objaśniającego tekst biblijny[34,285];
katechizm (gr. katechismós
- nauczanie) zwięzły wykład zasad wiary chrześcijańskiej,
zwykle w formie pytań i odpowiedzi; książka zawierająca ten
wykład [34,348];
ministratura (lac. Ministrans
- usługujący) w Kościele katolickim – zbiór liturgicznych
opowiedzi ministranta przy mszy; przepisy służenia do mszy[34,480];
psalm (gr. psalmós)
biblijny utwór poetycki, mający charakter modlitwy (głównie
śpiewanej) w judaizmie i chrześcijaństwie[34,612];
reguła (łac.
regula) zbiór norm postępowania ustalonych dla zakonników
przez założyciela zakonu i potwierdzonych pzez papieża lub
biskupa[34,635];
rytuał (łac.
ritualis - obrzędowy) księga zawierająca pzepisy normujące
odprawianie czynności kultowych[34,660];
symbol (gr. sýmbolon)
symbol wiary – zbiór podstawowych zasad wiary w danym wyznaniu[34,718];
Testament (łac.
testamentum) Nowy T. - zbiór ksiąg świętych obejmujący:
4 Ewangelie, Dzieje apostolskie, 21 listów apostolskich oraz Apokalipsę
św. Jana; stanowi część Biblii, powstała w I i początkach
II w. n.e.; Stary T. - zbiór ksiąg świętych obejmujący
według kanonu katolickiego 21 ksiąg historycznych, 17 – proroczych i
7 dydaktycznych (według kanonu żydowskiego – ogółem 39
ksiąg); stanowi część Biblii (dla judaizmu – całą
Biblię), powstała przed II w. p. n.e.[34,760];
tradycja (łac. traditio)
w teologii katolickiej – drugie obok Pisma Św. źródło objawienia,
obejmujące pisma ojców Kościoła, teologów i
pisarzy kościelnych pierwszych wieków oraz postanowienia soborowe,
orzeczenia papieskie itp.[34,767];
Wulgata (łac. Vulgata,
od vulgatus- rozpowszechniony) łaciński przekład Biblii dokonany
przez św. Hieronima w IV w. uznany przez Kościół
rzymskokatolicki za tekst autentyczny [34, 811].
3.1.5.
Запозичення
серед назв речей для богослужбового вжитку
Крім різноманітних книг при
проведенні богослужінь та літургії в Церкві також використовують речі,
призначені для богослужебного вжитку. Серед великої кількості слів на
позначення цих речей запозиченнями є наступні:
ampułka (łac.
ampulla) naczynie do wody lub wina używane przy mszy[34,29];
dalmatyka (łac. dalmaticus –
dalmatyński, dalmacki) w Kościele rzymskokatolickim – uroczysty strój
liturgiczny diakonów, przypominający ornat z krótkimi, rozciętymi
rękawami [34,133];
feretron (gr. phéretron
- nosze) przenośny ołtarzyk lub obraz noszony w czasie
procesji[34,214];
hostia (łac. dosł.
– przedmiot wiary) w Kościele katolickim – okrągły opłatek
z mąki pszennej będący przedmiotem ofiary mszalnej lub
konsekrowany wystawiany w monstracji dla adoracji[34,288];
ikona (gr. eikōn -
obraz) w sztuce bizantyjskiej i wschodniochrześcijańskiej: obraz o
tematyce religijnej, wyobrażający zwykle osoby święte,
sceny biblijne i liturgiczno-symboliczne[34,297];
kapa (śrdw.-łac.cappa)
w Kościele katolickim – ozdobna szata liturgiczna w kształcie
peleryny (z kapturem) zapinanej pod szyją na klamrę[34,337];
mensa (łac. dosł.
stół) płyta kamienna tworząca górną część
stołu ołtarzowego[34,466];
ornat (łac. ornatus -
strój) w liturgii katolickiej: wierzchnia szata, używana przez księdza
podczas odprawiania mszy[34,535];
paschał (łac.
paschalis (cereus) – (świeca) wielkanocna) w Kościele katolickim: duża,
ozdobna świeca woskowa poświęcana w Wielką Sobotę[34,555];
pektorał (łac.
pectorale) ozdobny krzyż ze szlachetnego metalu, z relikwiami, noszony na
piersiach przez wyższe duchowieństwo katolickie[34,560];
relikwie (łac.
reliquiae) szczątki ciała osób uważanych za święte
lub przedmioty mające z nimi jakiś związek, będące
obiektem kultu religijnego[34,639];
tabernakulum (łac.
tabernaculum – namiot, później – pzrybytek, świątynia)
szafka na środku ołtarza w Kościele katolickim, w której
przechowuje się konsekrowaną hostię; cyborium[34,739].
3.1.6 Запозичення серед назв релігійних понять
Серед запозичень в польській
релігійній мові виділяється невеличка група слів на позначення релігійних
понять. До неї належать наступні слова:
adoracja (łac. adoratio)
oddawanie czci Bogu lub przedmiotom kultu religijnego[34,6];
celibat (łac. caelibatus
- bezżeństwo) bezżenność duchownych w niektórych
religiach[34,103];
charyzmat (gr. chárisma
- dar) wg. Teologii: szczególny dar łaski bożej; w
religioznawstwie – typ żarliwości religijnej wyróżniającej
danego osobnika od otoczenia[34,110];
credo (łac. dosł.
wierzę) wyznanie wiary katolickiej, zbiór głównych
zasad wiary[34,12];
predestynacja (łac.
praedestinatio) w wielu religiach: przekonanie, że pośmiertne losy człowieka
(jego zbawienie lub potępienie) są ustalone z góry przez wolę
Boga[34,597];
profanum (łac. pro –
przed+fanum – okręg poświęcony) sfera tego, co świeckie
(przeciwieństwo - sacrum)[34,602];
stygmat (gr. stígma –
punkt, piętno) rana na ciele pojawiająca się u niektórych osób
w związku z rozpamiętywaniem męki Jezusa (zjawisko tłumaczone
przez medycynę zaburzeniami natury neurowegetatywnej)[34,707];
taumaturgia (gr. thaumatourgía)
moc czynienia cudów przypisywana w niektórych religiach bogom, świętym,
prorokom, królom[34,747].
3.1.7
Назви
установ та інституцій
Невелику за чисельністю групу
складають слова, які становлять назви установ, інституцій тощо. Сюди відносимо
такі слова:
diakonat (śrdw.-łac.
diaconatus, z gr. diákonos - diakon) w Kościele ewangelickim –
instytucja dobroczynna pozostająca pod opieką diakona[34150];
dziekanat (śrdw.-łac.
decanatus) w Kościele rzymskokatolickim – kilka parafii stanowiących
jednostkę administracyjną, podległą bezpośrednio władzy
dziekana[34,170];
diecezja (gr. dioikesis – zarządzanie
domem) kościelna jednostka administracyjna pozostająca pod zarządem
biskupa[34,152];
inkwizycja (łac.
inquisitio) instytucja Kościoła katolickiego powołana XIII w.
przez papiestwo (później przyjęta także przez niektóre
Kościoły protestanckie) w celu tępienia herezji, stosująca
tortury i palenie skazanych na stosie; zniesiona w XIX w.[34,307];
kalwaria (Calvaria, łac.
nazwa wzgórza pod Jerozolimą, na którym ukrzyżowano
Jezusa) kaplice lub kościoły, rozmieszczone zwykle na pagórkowatym
terenie, poświęcone kultowi męki Jezusa[34,332];
prowincja (łac.
provincia) w Kościele rzymskokatolickim: obszar kilku diecezji podległych
metropolicie lub kilku klasztorów podległych prowincjałowi[34,609];
synagoga (gr.
synagōgē – zabranie, zgromadzenie) dom modlitwy żydów;
bóżnica[34,720].
3.2 Запозичення зі слов’янських мов
На теренах Польщі, в склад
якої входили також завойовані Литвою російські землі, майже скрізь вживалися
старобілоруська та староукраїнська мови. Уся Русь та послідовники східної
Церкви молилися старо-церковно-слов‘янською мовою. В той час, як їх розмовна
мова насичувалася полонізмами, мова Церкви становила окрему непроникну площину,
недоторкану сферу [21,65]. До польської мови потрапили з неї головним чином
адміністративні терміни, назви установ, звання духовних осіб та ін.
Слова, пов‘язані з
православ‘ям, проникали до польської мови разом з іншими російськими словами
протягом досить довгого проміжку часу. С.Урбаньчик, укладаючи Słownik staropolski, знайшов 150 слів, які
потрапили до польської мови до 1500 р., і які він визначив як запозичення з
української мови [33,437-444]. Серед них пов‘язані зі Східною Церквою наступні:
bat’ko ‘піп’, в польській
мові слово отримало форму bajtko у зв‘язку з відсутністю в ній м‘якого t;
czerniec ‘монах’ від чорного вбрання; diaczek і diak ‘канцелярський писар‘ але
звернувшись до етимології слова (грецька мова) diákos// diákon ‘слуга’ можемо визначити
початкове значення – помічник жреця; humion ‘ігумен‘; kryłos ‘клер‘; maślnica
‘остання неділя перед Великим Постом‘; metropolit; monastyr; popadia і
popowicz, popowski, popowy; prażniczne ‘вид данини‘ та prażnik
‘відпущення гріхів‘; proskura ‘літургічний хліб, який використовується в
Церкві‘; władykę ‘сан єпископа‘. В сумі 13 слів, не враховуючи
похідних.
В своїй монографії Wyrazy
ukraińskie w polszczyźnie literackiej XVI wieku (Торунь 1980) Т.
Мініковська крім слів kryłos та wieńczanie додає до вище згаданих ряд
нових слів [27,65]:
archimandryta ‘сановник
східної Церкви‘; bieliec; bies; cerkiew ‘храм східного обряду‘, в той час, коли
в старопольських джерелах це найчастіше ‘костел як храм чи інституція‘; chuła
‘святотацтво‘; czarnoresza ‘вбрання православних монахів‘; episkop; jestestwo
‘вживається відносно осіб Святої Трійці‘; kumer ‘статуя божества‘; mironosiciel
від mir ‘мир‘, вживається як прізвисько митрополита; obiednia ‘меса‘; protopop
‘сан духовної особи в Церкві‘; sobór ‘зібрання духовенства з метою
обговорення певних проблем‘; Stretenne ‘свято на честь зустрічи
Христа-немовляти зі старцем Симеоном‘; zaczało ‘частина розділу
Євангелія‘.
Серед російських запозичень,
зафіксованих в Słowniku wyrazów obcych маємо слова, що називають
церковні інституції:
sobor - cerkiew o charakterze
katedralnym [34,688];
ławra (ros. z gr. laura
– ulica, klasztor) pierwotnie – mieszkanie anachorety w dawnym Kościele
wschodnim, obiecnie – większy klasztor prawosławny [34,440].
Що ж стосується назв осіб, то
в польській мові залишилося слово raskolnicy (ros. raskolnik, od raskoł -
rozłam) zwolennicy ruchu religijno-społecznego powstałego w XVII
w. w Rosji jako reakcja przeciw reformie liturgicznej patriarchy Nikona, a tym
samym przeciw oficjalnemu Kościołowi prawosławnemu popieranemu
przez państwo; tworzyli sekty rozpadające się na dalsze odłamy
cerkwi prawosławnej; staroobrzędowcy, starocerkiewcy [34,627].
Серед чеських запозичень слід
згадати слова, що позначають речі, осіб:
komża (czes. komže,
ze śrdw.-łac. camisia - koszula) w Kościele katolickim: biała
szata liturgiczna, zwykle krótsza od alby [34,375];
puszka (czes.puška, z
niem. Büchse) złoty lub pozłacany kielich z przykrywką służący
do przechowywania komunikatów [34,618];
kapłan (czes. kaplan, ze
śrdw.-łac. capellanus) a) osoba pełniąca funkcje kultowe,
do której należy m. in składanie ofiar; b) w Kościele
katolickim – duchowny mający święcenia uprawniające do
odprawiania mszy i udzielania sakramentów[34,339];
mnich (czes., z gr. monachós
– samotnie żyjący) członek zgromadzenia zakonnego; zakonnik [34,339].
Зважаючи на наведені вище
факти і приклади, можна зробити висновок, що кількість запозичень зі
слов‘янських мов невелика. Це свідчить про глибоку своєрідність та взаємну
непроникність двох великих християнських віросповідань.
3.3 Запозичення з інших мов
Серед запозичень з інших мов
маємо арабські, італійські, єврейські, німецькі, перські, французькі, турецькі,
з санскриту, хінді. У зв‘язку з тим, що в минулому безпосередні контакти з цими
країнами та їх мешканцями були нечисленні, отже і кількість запозичень з цих
мов в польській мові зовсім невелика.
Запозичення з інших мов, які
на даний час функціонують в польській мові, можна поділити на наступні групи:
1. Запозичення серед назв осіб:
chasyd
(hebr. chāsíd - pobożny) zwolennik, wyznawca chasydyzmu
[34,110];
cherubin,
cherub (hebr. kerūb) a) w dawnych religiach wschodnich: duch
opiekuńczy przedstawiany z twarzą lub ciałem zwierząt; b) w
chrześcijaństwie: anioł wyższego rzędu[34,111];
guru
(sanskr. dosł. Nauczyciel, mistrz) w hinduizmie – przewodnik dochowy cieszący
się wielkim uznaniem i szacunkiem, uważanz niekiedy za wcielienie bóstwa;
potem także przywódca wielu sekt hinduskich[34,250];
hadzi
(ar. Hadżdż - pielgrzymka) muzułmanin odbywający pielgrzymkę
religijną do Mekki[34,265];
Jachwe
(hebr.) bóg Izraelitów[34,322];
konwertyta
(wł. convertito) ten, kto zmienił jedno wyznanie chrześcijańskie
na inne, zwłaszcza na wyznanie katolickie[34,389];
machdi
(ar. dosł. dobrze powadzony, kierowany przez Boga) w isłamie –
wybawiciel, który ma się zjawić przed końcem świata,
aby dopomóc muzulmanom do osiągnięcia poprawy życia i wejścia
do raju[34,444];
marabut
(fr. marabout, z ar. murābit – zakonnik, pustelnik) a) w
średniowieczu: członek bractwa bojników
muzułmańskich mieszkających w warownych klasztorach; b)
muzułmański święty w Afryce płn.; pobożny
człowiek, pustelnik[34,452-453];
2. Запозичення серед назв,
пов‘язаних з проведенням богослужінь та літургії:
amen (hebr. amen – niech się
stanie zaiste, zaprawdę , z pewnością) formuła kończąca
modlitwę, przysięgę; wyraz oznaczający potwierdzenie, życzenie,
aby się coś stało[34,26];
jordan (Jordan, rzyeka w płd.-zach.
Azji) w Kościele prawosławnym i grekokatolickim – obrzęd
liturgiczny święcenia wody w dniu 6 stycznia na pamiątkę
ochrzczenia Jezusa [34,325];
namaz (tur., z pers.
nämāz) w isłamie – obowiązkowa modlitwa odmawiana
pięć razy dziennie[34,501];
ramadan (ar.) dziewiąty
miesiąc w muzułmańskim kalendarzu księżycowym; także
ścisły post obowiązujący muzułmaninów, przestrzegany
w tym czasie codziennie od świtu do zmierzchu[34,625];
salat (ar.) namaz, w isłamie:
obowiązkowa modlitwa odmawiana pięć razy dziennie [34,663];
3. Запозичення серед назв
релігійних течій, вірувань:
buddzym – jedna z religii światowych,
oparta na doktrynie Buddy (VI-V w p.n.e.), rozpowszechniona gł. w Azji ,
opierająca etykę na miłości bliżnego i wszechludzkim
braterstwie; głosząca równość ludzi pod względem
rasowym, narodowzm i społecznym[34,96];
Страницы: 1, 2, 3, 4, 5, 6
|